Przyczyny niepowodzeń szkolnych

Zestawy zadań z matematyki I Godzina wychowawcza I Problem narkotyków w szkole I Konkursy
Ciekawe linki I Karta osiągnięć ucznia - ocena opisowa I Scenariusze zajęć I Osnowa lekcji gimnastyki korekcyjnej I Scenariusz "Dnia Matki" I Problem edukacyjny I Program edukacji regionalnej I Program edukacji zdrowotnej I Scenariusze uroczystości I Żywioły - scenariusze zajęć I
Konkurs ortograficzny dla kl. III I Scenariusz międzyklasowgo turnieju I Przyczyny niepowodzeń szkolnych

    Jedynym z głównych celów dydaktycznych – jak twierdzi J. Konopnicki – jest skuteczność nauczania, co wyraża się powodzeniem dziecka w nauce. Przez niepowodzenie szkolne C. Kupisiewicz rozumie „rozbieżności pomiędzy wiadomościami, umiejętnościami i nawykami faktycznie opanowanymi przez uczniów, a materiałem jaki powinni opanować, według założeń programowych w zakresie poszczególnych przedmiotów”.
      Według J. Konopnickiego „niepowodzenia to proces trwający dłużej lub krócej, zaczynający się w momencie dla nikogo nie znany, ale na pewno przełomowym dla życia dziecka.
Proces ten kończy się tym, co nazywamy drugorocznością”.
      W toku tego procesu możemy obserwować wzrost braków w wiadomościach i umiejętnościach dziecka, a z drugiej strony zmiany w zachowaniu się dziecka, czyli symptomy psychologiczne.
      Większość pedagogów, a wśród nich Wincenty Okoń, wyróżnia niepowodzenia jawne i ukryte. O niepowodzeniach jawnych mówi się zazwyczaj wówczas, gdy braki w wiadomościach i umiejętnościach ucznia zastały przez szkołę dostrzeżone, zaś niepowodzeniach ukrytych wtedy, gdy szkoła o brakach tych nie wie lub też z rozmaitych powodów nie znajdują one wyrazu w złych ocenach, które uczeń otrzymuje. Zazwyczaj pierwszym wyraźnym sygnałem niepowodzeń szkolnych są oceny niedostateczne, ale świadczą one o już zaawansowanym stopniu tego zjawiska. Obserwując zmiany w reagowaniu dzieci na braki w wiadomościach i umiejętnościach możemy wyróżnić, zdaniem J. Konopnickiego, cztery fazy rozwoju niepowodzenia:
    Ukryte niepowodzenia w nauce
I faza: braki w wiadomościach powodują niezadowolenie ze szkoły, brak chęci do nauki.
II faza: zaawansowane braki w wiadomościach – odpisywane zadań domowych (czasem szkolnych)
    Jawne niepowodzenia w nauce
III faza: sporadyczne występowanie ocen niedostatecznych – pojawiają się pierwsze oficjalne próby walki z niepowodzeniem. Symptomy psychologiczne mają już charakter neurotyczny. Są one:
   -    pozytywne – dziecko ujawnia za zewnątrz konflikty wewnętrzne albo
   -    negatywne – wycofanie się z aktywnego udziału w życiu klasy i zamknięcie się w sobie.
IV faza: drugoroczność - zachwianie równowagi życiowej człowieka.
   J. Konopnicki mocno akcentuje konieczność rozróżniania symptomów niepowodzeń w nauce od przyczyn tychże niepowodzeń. Podobnie jak lekarz, pedagog powinien poszukać przyczyn, potem postawić diagnozę i stosowanie do niej rozpocząć akcję terapeutyczną. Autor podkreśla że prawie zawsze istnieje równolegle wiele przyczyn niepowodzenia w nauce i są one ze sobą bardzo ściśle powiązane. Możemy zatem mówić o przyczynie dominującej, która odegrała w powstaniu niepowodzenia najpoważniejszą rolę, i o przyczynach dodatkowych lub wtórnych.
   Czesław Kupisiewicz w „Niepowodzeniach dydaktycznych” dokonuje przeglądu dotychczasowych badań nad problemem niepowodzeń szkolnych i przyczyn ich powstania.
Wymienia się następujące kompleksy przyczyn:
-   kompleks przyczyn społeczno – ekonomicznych,
-   kompleks przyczyn biopsychicznych,
-   kompleks przyczyn pedagogicznych.
   Jeśli chodzi o przyczyny społeczno – ekonomiczne to badania wykazały, że zasadniczym źródłem niepowodzeń szkolnych dzieci z niektórych środowisk były złe warunki materialne. Te z kolei wpływały na zły stan zdrowia, brak należytej opieki ze strony rodziców, brak odzieży uniemożliwiający regularne uczęszczanie do szkoły.
   Wśród złych warunków środowiskowych hamujących rozwój dzieci i młodzieży wymienia się też niekorzystny układ stosunków rodzinnych, niewłaściwą atmosferę rodzinną, wadliwe metody wychowawcze stosowane przez rodziców.
   Czynniki biopsychiczne to zarówno zadatki wrodzone, jak i warunki sprzyjające lub hamujące prawidłowy rozwój tych zadatków.
   Istnieje też związek pomiędzy poziomem inteligencji uczniów a warunkami ich życia.
Niekorzystne warunki środowiskowe mogą powodować nawet obniżenie poziomu sprawności umysłowej dziecka.
   Wśród różnych czynników biopsychicznych, które wpływają na postępy uczniów w nauce, dużą role odgrywają też: temperament, cechy charakteru, niesprawne lub wadliwe funkcjonowanie narządów zmysłowych, niestałość emocjonalna, zły stan zdrowia oraz zaburzenia procesów poznawczych.
   Jedną z podstawowych pedagogicznych przyczyn niepowodzeń szkolnych dziecka jest zbyt sztywnym system nauczania, utrudniający indywidualizowanie pracy dydaktyczno – wychowawczej i umożliwiający w wielu przypadkach łączenie nauki szkolnej z aktualnymi potrzebami dziecka. System taki skazuje na niepowodzenia uczniów najsłabszych, a najlepszym także nie stwarza warunków pełnego rozwoju.
   Ponadto S. Hall jak i B. Nawroczyński uważają, iż jednym z niewłaściwych i niecelowych zabiegów dydaktycznych jest pozostawienie uczniów na drugi rok w tej samie klasie. Podobne stanowisko zajmują inni badacze polscy i obcy. J. Konopnicki mówi, że drugoroczność to „środek organizacyjny, który przynosi mało korzyści, a powoduje dużo strat”.
   Wielu też upatruje źródło zła w niedoskonałości dydaktycznej pracy nauczyciela. Wpływ mają tu również niekorzystne warunki zewnętrzne pracy nauczyciela, nieodpowiednie metody, środki, formy tej pracy.
   Trudności ucznia słabego narastają gdy zamiast pomocy spotyka się on w domu z karami i dezaprobatą w szkole. Również niezaspokojone potrzeby psychiczne dziecka:
potrzeba miłości, potrzeba osiągnięcia sukcesów i uznania, bezpieczeństwa prowadzą do coraz głębszych zaburzeń uczuciowych.
    Na usunięcie niektórych przyczyn niepowodzeń szkolnych, takich jak brak należytej opieki nad uczniem ze strony rozbitej rodziny, niekorzystne warunki materialne lub mieszkaniowe rodziców ucznia, nauczyciel nie ma wpływu.
   Natomiast dużą możliwość ma nauczyciel w zakresie przeciwdziałania tym przyczynom niepowodzeń szkolnych, które tkwią w nim samym oraz w narzędziach jego pracy.
Dlatego też do podstawowych dydaktycznych środków zwalczania niepowodzeń szkolnych zaliczamy:
- profilaktykę pedagogiczną, a w tym nauczanie problemowe i nauczania grupowe,
- diagnozę pedagogiczną – czyli posługiwanie się różnymi sposobami poznawania ucznia i możliwie natychmiastowe wykrywanie luk w wiadomościach, umiejętnościach i nawykach każdego ucznia,
- terapię pedagogiczną, w której nauczyciel wyrównuję wykryte zaległości poprzez indywidualne nauczanie na zajęciach pozalekcyjnych w grupach wyrównawczych.

Opracowała: Helena Mazurkiewicz