Zestawy zadań z matematyki   I   Godzina wychowawcza   I   Problem narkotyków w szkole   I   Konkursy 
Ciekawe linki   I   Karta osiągnięć ucznia - ocena opisowa  I  Scenariusze zajęć   I  Osnowa lekcji gimnastyki korekcyjnej    I  Scenariusz "Dnia Matki"  I  Problem edukacyjny  I  Program edukacji regionalnej  I  Program edukacji zdrowotnej  I  Scenariusze uroczystości  I  Żywioły - scenariusze zajęć  I
Konkurs ortograficzny dla kl. III  I  Scenariusz międzyklasowgo turnieju  I  Przyczyny niepowodzeń szkolnych  I Święto Niepodległości - scenariusz  I
Bajka terapeutyczna  I  Tekst relaksacyjny  I  Zasady postępowania i pracy z dzieckiem leworęcznym

Zasady postępowania i pracy
z dzieckiem leworęcznym

    Coraz częściej w pracy dydaktyczno – wychowawczej spotykamy uczniów piszących lewą ręką. Nie zawsze wiemy jak postępować z dziećmi leworęcznymi i o zaburzonym procesie lateralizacji.
   Większość dzieci sprawniej posługuje się prawą stroną ciała : piszą prawą ręką, piłkę kopią prawą nogą. Jednak nie wszystkie. Z czego to wynika? Dlaczego tak się dzieje? A co się dzieje, kiedy uczeń pisze prawą ręką , ale do kopania piłki woli używać lewej nogi?
   Przyczyna tkwi w mózgu. Każda z półkul ma swoje zadania. Prawa półkula dowodzi lewą stroną ciała, lewa zaś - prawą. Drogi nerwowe biegnące z lewej półkuli docierają do parzystych narządów prawej strony naszego ciała: prawego oka, ucha, ręki, nogi. Tak samo jest z prawą półkulą, tzn. sygnały z prawej półkuli biegną do lewego oka, ucha, ręki czy nogi. Nazywa się to lateralizacją, czyli stronnością, przewagą jednej strony ciała nad drugą. Przewaga ta decyduje nie tylko o umiejętnościach ruchowych, ale wpływa na całą osobowość dziecka.
    Większość z nas jest zlateralizowana prawostronnie, co oznacza, że prawa strona przeważa nad lewą: sprawniej posługujemy się prawą ręką, okiem, nogą. Zatem u większości z nas dominująca jest lewa półkula. Ale możliwe są zaburzenia: lateralizacja skrzyżowana (dominuje np. prawe oko, a ręka lub noga lewa; i odwrotnie), nieustalona (dziecko raz używa prawej ręki, a raz lewej) lub osłabiona (mniej zręczne są obie ręce). Oczywiście ma to ogromny wpływ na zachowanie dziecka i precyzję jego ruchów oraz na sposób, w jaki uczy się  ( pisze i nie tylko) i poznaje świat. Kiedy dominuje zdecydowanie jedna strona, nie ma problemu. Kłopoty mogą się pojawić wtedy, gdy uczeń   pisze prawą ręką, a dominujące jest lewe ucho i oko, czyli kiedy ma lateralizację skrzyżowaną.
   Trzeba wiedzieć , że takiemu dziecku może niestety, o wiele trudniej przychodzić nauka czytania, pisania, geometrii i w ogóle orientacja w przestrzeni. Ma bowiem bardzo często trudności np. z określaniem prawej i lewej strony.  W tej grupie  uczniów znajdzie się wielu przyszłych dyslektyków i dysgrafików.
    Nauczyciel pracując z uczniami leworęcznymi  lub  z  uczniami mającymi zaburzenia procesu lateralizacji powinien  przestrzegać następujących zasad:
Zasada l. Właściwa postawa wobec leworęczności.
Leworęczność jest równie naturalnym przejawem lateralizacji funkcji ruchowych jak praworęczność. Wobec dzieci leworęcznych niewskazane jest przyjmowanie postawy ochraniania ich ani też stawiania im w pewnych sytuacjach zbyt ambitnych wymagań, np. szybkie opanowanie techniki pisania, ładne pismo. Jak we wszystkich wypadkach, tak i w tym muszą być one „na miarę dziecka". Nie jest właściwe nadmierne koncentrowanie uwagi na dziecku tylko z tej racji, że jest ono leworęczne. Ważne jest zatem stworzenie właściwej atmosfery, aby dziecko nie czuło się ani gorsze od innych, ani też że ma specjalne prawa.
Zasada 2. Wczesna diagnoza.
Wskazana jest możliwie wczesna ocena rozwoju psychoruchowego dziecka obejmująca nie tylko rozwój lateralizacji, ale równocześnie rozwój motoryki rąk i orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. Celowe jest zatem, aby dziecko z tendencją do posługiwania się lewą ręką obserwować od okresu wczesnego dzieciństwa, wszechstronnie usprawniać, a z końcem wieku przedszkolnego (5-6 r.ż.) poddać badaniom diagnostycznym.
Zasada 3. Właściwa decyzja co do programu postępowania z dzieckiem leworęcznym.
Przy podejmowaniu decyzji stosujemy zasadę niezachęcania do posługiwania się prawą ręką dzieci: oburęcznych i leworęcznych; o wczesnych przejawach lateralizacji i silnym stopniu przewagi lewej ręki; mało sprawnych motorycznie (szczególnie o obniżonej sprawności motorycznej ręki prawej); opóźnionych w rozwoju umysłowym; dzieci, u których występują zaburzenia zachowania towarzyszące leworęczności, takie jak np. jąkanie, reakcje nerwicowe, dzieci, u których obserwuje się podczas pisania prawą ręką tendencję do pisania zwierciadlanego; dzieci, które nie akceptują prób "przeuczania".
Zasada 4. Prawidłowa postawa dziecka leworęcznego podczas pisania.
Kształtowanie właściwej postawy ciała i ruchów podczas pisania - to proces, który rozpoczyna się od utrwalania prawidłowych nawyków ruchowych już w wieku poniemowlęcym, gdzie dziecko chwyta ołówek w rękę i zaczyna kreślić pierwsze linie. Jest to ważny element wychowania każdego dziecka. Tym bardziej dziecka leworęcznego, które ma powody do przyjmowania wadliwej postawy ciała. Nieprawidłowa postawa ciała podczas pisania i rysowania doprowadzić może do wad postawy i skrzywienia kręgosłupa. Dzieci z oddziałów przedszkolnych oraz klas pierwszych spędzają bowiem wiele czasu nad tymi zajęciami, podczas gdy mają jeszcze słaby system kostno-szkieletowy i mięśniowy, podatny wobec tego na działanie szkodliwych czynników. Prawidłowa postawa ciała warunkuje nie tylko poziom graficzny pisma, lecz także jego szybkość i wydatkowanie wysiłku (energii) podczas czynności pisania.
Podstawowe wskazania w stosunku do dziecka leworęcznego są następujące:
-  podczas pisania i rysowania dziecko, siedząc przy stole, powinno mieć obie stopy oparte o podłogę,, a oba przedramiona oparte o stół. Plecy winno mieć wyprostowane tak, aby centralna oś ciała (linia kręgosłupa) była pionowa.
- tułów nie powinien opierać się o ławkę, lecz znajdować się w pewnej odległości od niej, co zapewnia swobodę ruchów rąk.-dziecko leworęczne, siedząc w ławce szkolnej, powinno mieć swego sąsiada po swojej prawej stronie. W ten sposób ręka, którą pisze każde z dzieci, znajduje się od „zewnętrznej" strony ławki. Pozwala to umknąć przeszkadzania sobie podczas pisania, gdyż zapobiega nieumyślnemu zderzaniu się dominujących rąk obojga dzieci i zapewnia swobodę ruchów piszącej ręce
-  najlepiej jest, gdy światło pada na zeszyt dziecka leworęcznego z przodu lub od strony prawej. W tym celu należy posadzić to dziecko w środkowym rzędzie w klasie, gdzie światło jest najbardziej rozproszone i nie daje zbyt widocznego cienia.
Zasada 5. Właściwe położenie zeszytu.
Położenie zeszytu jest kolejnym czynnikiem ważnym dla techniki pisania dzieci leworęcznych. Ukośne ułożenie zeszytu zapewnia oparcie całego przedramienia w czasie pisania i tym samym wygodną pozycję, która umożliwia płynny i ciągły ruch ręki podczas jej przesuwania oraz dogodną sytuację dla kontroli wzrokiem zapisywanego tekstu. Nie wszystkie jednak dzieci do takiej optymalnej pozycji „dojrzewają” samodzielnie. Często nawyki ruchowe są na tyle utrwalone, że ten łatwiejszy w gruncie rzeczy układ zeszytu wydaje się trudny dla dziecka, przynajmniej w początkowym okresie wprowadzania tego układu. Ukośne położenie zeszytu jest szczególnie pożądane podczas pisania lewą ręką.
Najbardziej optymalne dla leworęcznego dziecka położenie zeszytu podczas pisania  jest następujące:
- zeszyt w czasie pisania powinien znajdować się w pewnej odległości od ciała osoby piszącej, a tym samym od dolnego brzegu stołu czy ławki. Jeżeli zeszyt leży zbyt blisko brzegu ławki, to przedramię przesuwa się poza ławkę i to tak, że punkt oparcia ręki znajduje się na krawędzi ławki. Ręka podparta jest tylko koło przegubu lub na dłoni. W takiej pozycji jakość pisania jest gorsza, a linia zapisu ma tendencję do opadania w dół. Ułożenie zeszytu powinno więc umożliwiać oparcie na stole całego przedramienia lewej ręki.z
- zeszyt leworęcznego dziecka powinien być ułożony na ławce ukośnie, nachylony w    prawą stronę. Oznacza to, że lewy górny róg skierowany jest ku górze, zaś prawy górny – ku dołowi. Dziecko powinno dowolnie regulować kąt nachylenia zeszytu, nawet tak dalece,   że może on znajdować się w położeniu niemal pionowym do krawędzi ławki. Przy takim ułożeniu zeszytu dziecko kreśli litery w liniaturze w kierunku z góry ku dołowi. Pozwala mu na to w ciągły sposób śledzić zapis i nie zamazywać tekstu. Duży kąt nachylenia zeszytu jest korzystny szczególnie w sytuacji, gdy dziecko jest lewooczne, pozwala mu to bowiem na kontrolowanie wzrokiem czynności pisania. W przypadku ułożenia zeszytu równolegle do krawędzi ławki dziecko poszukuje najdogodniejszej pozycji dla piszącej ręki i zamiast obrócić zeszyt - skręca tułów w lewą stronę, a tym samym kręgosłup. Długie przebywanie w tej pozycji może w konsekwencji powodować skrzywienie  kręgosłupa.
- zeszyt powinien się znajdować nieco na lewo od osi ciała leworęcznego dziecka.
Zapewnia to swobodę ruchu piszącej ręce lewej, dzięki temu ustawienie zeszytu   powoduje    konieczność przekraczania osi ciała, ograniczenie swobody ruchów i kontroli wzrokowej.
Zasada 6. Prawidłowy sposób trzymania pióra.
Trzymanie „w garści" to pierwszy prymitywny uchwyt, jaki w wieku poniemowlęcym i na początku wieku przedszkolnego jest naturalny i normalny, zaś w późniejszym okresie -od 5 r. ż jest już nieprawidłowy. Właściwy sposób trzymania pióra podczas pisania zaczyna się kształtować od momentu, gdy dziecko chwyta ołówek i kreśli nim pierwsze linie. Rodzice i nauczyciele, mając świadomość jak ważne jest utrwalenie poprawnych nawyków ruchowych dla techniki pisania oraz jak trudne do skorygowania są złe nawyki, powinni jak najwcześniej zadbać o ich poprawność. Szczególnie ważna jest opieka w tym zakresie nad leworęcznym dzieckiem. Konieczność dostosowania się do niewygodnego dla siebie kierunku pisania od lewej do prawej strony zmusza je do „popychania" zamiast łatwego ciągnięcia pióra po papierze i do zasłaniania sobie ręką zapisywanego tekstu. Dziecko poszukuje wówczas samo dogodnego dla siebie uchwytu i pozycji ręki, nie zawsze wybierając właściwy sposób.
W związku z tym od pierwszych prób wykonywania przez leworęczne dziecko czynności graficznych zwracamy uwagę na następujące sprawy:
- uchwyt ołówka powinien być poprawny. Podobnie jak u praworęcznych osób dziecko leworęczne trzyma ołówek czy pióro w trzech palcach; pomiędzy kciukiem i lekko           zgiętym palcem wskazującym, opierając go na palcu środkowym.
- ręka trzymająca pióro powinna znajdować się w odległości około 2 cm od powierzchni papieru. Zbyt niski uchwyt pióra powoduje, że dziecko ma trudności ze śledzeniemzapisanego tekstu i dlatego pisze z głową zwieszoną nad zeszytem lub przekrzywia ją w bok.
- zanim dziecko leworęczne zacznie posługiwać się piórem, najlepiej będzie, jeśli naukę pisania rozpocznie za pomocą dobrze znanego mu narzędzia, jakim jest ołówek. Pisanie przez dłuższy czas ołówkiem pozwoli dziecku uporać się z kilkoma problemami , np.: ułatwi mu usprawnić organizacje ruchów podczas pisania od strony lewej ku prawej. Ołówek jest prostym narzędziem, gdyż nie wymaga określonego kąta nachylenia w stosunku do kartki papieru ani precyzyjnego regulowania nacisku. Gdy dziecko przechodzi do posługiwania się piórem, musi być ono bardzo dobrej jakości.
Zasada 7. Prawidłowy układ dłoni, nadgarstka i przedramienia.
Prawidłowy układ dłoni, nadgarstka i przedramienia dziecka leworęcznego powinien podczas pisania być następujący; dłoń wraz z nadgarstkiem stanowi przedłużenie przedramienia (układ liniowy), brzeg dłoni, nadgarstka i ramię opierają się cały czas o stół i zeszyt, w którym dziecko pisze i przesuwają się podczas pisania; koniec pióra skierowany powinien być ku lewemu ramieniu lub zmierzać do punktu położonego w połowie odległości między ramieniem a łokciem; podczas pisania przedramię lewej ręki powinno być miej więcej prostopadłe do liniatury zeszytu. Ta opozycja, jest jednak możliwa tylko wówczas, gdy zeszyt ułożony jest po lewej stronie od osi ciała i nachylony w prawo; dłoń i palce trzymające pióro powinny znajdować się poniżej liniatury zeszytu, tak aby nie przesłaniały zapisywanego tekstu i pozwalały na jego stale kontrolowanie wzrokiem. Dzięki temu dziecko nie musi podczas pisania przerywać pracy celem sprawdzenia poprawności zapisu. Tym samym umożliwia to utrzymanie płynności pisania. Dłoń i palce znajdujące się pod liniaturą nie przesuwają się po zapisanym tekście, co zapobiega jego zamazywaniu. Istnieje możliwość opanowania poprawnego i optymalnego układu ręki dziecka, jeśli rozpocznie się wdrażanie właściwych nawyków ruchowych pomiędzy 6 a 8 r.ż. Próby zmiany pozycji ręki należy zaniechać, jeżeli zauważy się opór dziecka i zniechęcenie do zajęć graficznych lub gdy wystąpią objawy wzmożenia napięcia mięśniowego i zwolnienie tempa pisania.
Zasada 8. Właściwa organizacja ruchów podczas pisania.
Podczas nauki pisania dzieci leworęcznych wskazane jest:
- dbanie o prawidłowe kreślenie liter poprzez ćwiczenie pisania liter zgodnie z obowiązującym wzorcem. Wzorzec ten uwzględnia kolejność i kierunek ruchów            podczas kreślenia litery. W związku z tym wskazane jest wcześniejsze utrwalanie nawyków ruchowych, polegających na kreśleniu linii pionowych z góry w dół           i poziomych - od lewej ku prawej.
- trening w zakresie płynnego przesuwania ręki od lewej do prawej krawędzi zeszytu, zamiast manipulowania zeszytem. Pomocne może tu być ułożenie zeszytu na lewo od dziecka, tak aby jego ręka zmierzała ku osi ciała.
- wdrażanie dziecka do opanowania ruchów, aby podczas pisania liter i wyrazów dłoń i przedramię cały czas pozostawały w kontakcie z zeszytem.
Zasada 9. Kontrola i regulowanie napięcia mięśniowego.
Podczas pisania napięcie mięśniowe ręki, przedramienia i ramienia, nadgarstka, dłoni i palców powinny być świadomie regulowane i kontrolowane. U dzieci, które nie umieją regulować siły napięcia, obserwuje się albo zbyt silne, albo zbyt słabe napięcie mięśniowe. Słabe napięcie przejawia się jako słaby nacisk na ołówek i powoduje, że pismo i rysunki są mało czytelne. Nadmierne napięcie mięśniowe wyraża się w całej sylwetce dziecka jako przygarbienie, przywarcie do ławki. Może też objawiać się kurczowym trzymaniem ołówka w palcach, a czasem w całej dłoni, nadmierne napięcie przejawia się także jako zbyt silny nacisk na ołówek, co powoduje przedziurawienie kartki papieru. Wzmożone napięcie mięśniowe zaburza ciąg elementarnych ruchów, ich koordynację, utrudnia płynne przechodzenie od jednego do drugiego prostego ruchu, uniemożliwiając w ten sposób zrealizowanie całej złożonej czynności. Jeżeli napięciu mięśniowemu towarzyszą negatywne emocje o zabarwieniu lękowym np. związane ze zbyt wolnym tempem pisania i nienadążaniem za innymi piszącymi dziećmi, to wówczas wystąpić może reakcja nerwicowa np. bolesny skurcz mięśni podczas pisania, tzw. skurcz pisarski . Często problemy te towarzyszą leworęczności. Wzmożone napięcie mięśniowe jest np. konsekwencją pisania ręką wygiętą w nadgarstku.
Dlatego też należy dbać, o to, aby:
- dziecko leworęczne potrafiło sobie uświadomić własne napięcie mięśniowe,
- umiało świadomie kontrolować i regulować to napięcie tak, aby okresowo osiągało ono swój optymalny wymiar na przemian z okresami rozluźnienia, umożliwiający odpoczynek
-  napięcie ograniczało się jedynie do aktywizacji określonej grupy mięśniowej, bez niepotrzebnego włączania innych grup, nie uczestniczących w danej czynności      ruchowej.
Zasada 10. Koordynacja ruchów obu rąk.
W przypadku dziecka leworęcznego ważne jest nie tylko usprawnienie kończyny dominującej. Wskazane jest również ćwiczenie precyzji ruchów każdej z rąk oraz rozwijanie ich współdziałania ze sobą w trakcie wykonywania czynności wymagających ich współpracy.
Zasada 11. Współdziałanie oka i ręki.
Warunkiem poprawnego zapisu, szybkiego tempa i dobrego poziomu graficznego pisma jest możliwość śledzenia wzrokiem czynności pisania: ruchu ręki i powstającego zapisu. Zaburzenia współdziałania oka i ręki, czyli zaburzenia koordynacji wzrokowo- ruchowej mogą mieć różne przyczyny. Mogą wynikać z nieprawidłowego współdziałania ośrodków wzrokowych i motorycznych w korze mózgowej. Konsekwencją takich zaburzeń jest wolne tempo pisania, niski poziom graficzny pisma (dysgrafia) i błędy w pisaniu (dysortografia).
W celu dobrej współpracy ręki i oka w czynności pisania wskazane jest:
- usprawnianie współdziałania czynności ruchowych lewej ręki z funkcjami wzrokowymi poprzez ćwiczenia rozwijające koordynację wzrokowo-ruchową,
- rozwijanie współdziałania ręki i oka po tej samej strome ciała, dlatego w przypadkach oburęczności zaleca się usprawnianie ręki znajdującej się pod stronie oka dominującego
- umożliwienie stałego śledzenia wzrokiem czynności pisania przez dziecko leworęczne,  co jest możliwe przy zachowaniu poprawnej pozycji ręki piszącej, zeszytu, właściwego położenia palców, uchwytu pióra.
   Wśród wielu szczegółowych zasad postępowania z dzieckiem leworęcznym najważniejsza jest zasada ogólna, która uznaje prawo dziecka leworęcznego do posługiwania się lewą ręką.

Literatura:
l. Bogdanowicz M.: Leworęczność u dzieci. Warszawa 1992, WSiP
2. Bogdanowicz M.: Metoda Dobrego Startu. Warszawa 1999, WSiP
3. Bogdanowicz M.:Profilaktyka i terapia w pracy z leworęcznym uczniem -wskazówki metodyczne [w:] Terapia pedagogiczna pod red.J.Włodek-Chronowskiej, wyd. UJ, Kraków 1993, s. 79-87
4. Bogdanowicz M.: Ćwiczenia grafomotoryczne przygotowujące do nauki pisania według Hany Tymichovej, Gdańsk 1988, Fokus
5. Bogdanowicz M., Rożyńska M.: Lewa ręka rysuje i pisze. Zeszyt nr l, Gdańsk 2001
6..Spionek H.: Dziecko leworęczne. W-wa 1961, Nasza Księgarnia

Opracowała: Danuta Szafranek